Gevoelige snaren 

‘Muziek is de krachtigste vorm van magie’

Marilyn Manson

Mijn ouders hadden het beste met hun kinderen voor en daarom hadden ze een strak plan met de opvoeding. Of dat in mijn geval uiteindelijk veel uitgehaald heeft weet ik eerlijk gezegd niet zeker, maar op het onderdeel van mijn muzikale vorming moet ik bekennen dat de resultaten nogal beperkt zijn gebleven. Dat ging er ook vrij spartaans aan toe: als jongetje van een jaar of 10 dat liever buiten wilde spelen volgde ik een maar liefst 3 jarige cursus muziektheorie. Het bleek met afstand een van de meest effectieve drilmethodes om bij een kind elke interesse in het maken van muziek in de kiem te smoren. Een jaar lang blokfluitles deed de rest. Maar de band tussen de geest en muziek kan kennelijk wel tegen een stootje, want ondanks al deze ontberingen kan ik erg geraakt worden door mooie muziek, vooral als ik die samen met anderen beluister. 

Muziek kan bruggen slaan, bijvoorbeeld tussen spiritualiteit en wetenschap. Het universum is iets wat die twee nog wel gemeen hebben, maar zaken als emotie en gevoel laten zich toch lastig vatten in cijfers en getallen. En in tijden van tegenstrijdige informatie weet je soms niet meer welke weg je nu moet volgen: die van tabellen, grafieken en dashboards of toch die van onderbuik, hart en intuïtie. Maar hoe kan iemand die beide waardeert en daarom juist zoekt naar synergie en verbinding, die verbinding vinden in de muziek?  Ritme en melodie zijn immers nog wel meetbare grootheden, maar hoe meten we de effecten van muziek op onze stemming en gemoed? Daar wordt het toch allemaal minder grijpbaar, hoewel de heilzame effecten van muziek al sinds duizenden jaren bekend zijn. Zo werd de combinatie van harp- en fluitmuziek in de Middeleeuwen toegepast als therapie voor jicht, een behandeling die tegenwoordig vermoedelijk als off-label en dus gevaarlijk wordt beschouwd. In die tijd was affiniteit met muziek zelfs een voorwaarde voor toelating tot de opleiding tot arts. Asklepios, onder medici geen onbekende, beval muziek aan als remedie tegen passie (persoonlijk zou ik daartegen overigens niet meteen een behandeling aanbevelen. In de loop der jaren heb ik de passie leren kennen als een zeer aangename en nuttige emotie: ik krijg er vleugels van!). De insteek van Aristoteles spreekt me dan weer wat meer aan, want hij stelde vast dat  bepaalde muziek de ziel zuivert. Dat lijkt me een bijzonder nuttige toepassing: ik ken wel wat mensen die ik dat met klem zou willen aanbevelen, bij voorkeur met de volumeknop helemaal open en de repeat-functie aan. 

Hoe groot de effecten van muziek op het gevoelsleven kunnen zijn heb ik ook onlangs zelf weer mogen ervaren tijdens een prachtig Inner Peace concert, georganiseerd door de onvermoeibare Vrouwen voor Vrijheid. De prachtige muzikale kunststukjes van Anne Fernhout, Loes Schippers en the Wanderer creëerden een betoverende sfeer in de entourage van de oude kapel. Hun muziek wist binnen te dringen in de ziel van het publiek en werkte zó verwarmend en verbindend dat het me aan het denken zette. Losgezongen, vrij en zacht gedragen, lieten mijn gedachten me ervaren dat er een prachtige kracht in ons sluimert, een die verbindt, die gevoelens los weet te maken van liefde, hoop, vreugde en saamhorigheid. Een kracht die we niet altijd kennen of herkennen, maar die belangrijker is dan ooit tevoren. Maar wat is toch die sluimerende energie die door muziek in ons wakker gekust wordt? En hoe komt het dat pijnstilling en zelfs narcose beter werkt als je het combineert met Mozarts harpconcert in C-majeur? Wat is de verklaring dat muziek het immuunsysteem lijkt te versterken en  dat vrouwelijke hormonen de effecten van muziek op het brein beïnvloeden?

Wie gewend is om de ‘waarom’-vraag te stellen, zal dat ook hier willen doen. En het is daar dat verbinding tussen wetenschap en mystiek wel eens van pas kan komen. Recent publiceerden onderzoekers uit Zürich een onderzoek naar de effecten van muziek op het brein. Zij legden proefpersonen in de MRI scanner en lieten hen vervolgens luisteren naar live muziek. Wat bleek: in het ingewikkelde netwerk van miljarden zenuwen, verantwoordelijk voor het regelen van emoties, ontstond er ineens een drukte van jewelste. Het was een ongelooflijk gekrioel van activiteit, vooral van en naar de zogenaamde amandelkern, een centraal knooppunt voor plots geactiveerde emoties als genegenheid, verbinding en vreugde. Vooral als er contact  was tussen de muzikanten en hun ‘publiek’ ging de hersenactiviteit in het emotie-gebied zo ongeveer door het dak. De conclusie was glashelder: muziek, en met name live muziek, heeft een enorm stimulerend effect op onze emoties. 

Leuk hoor, om dat allemaal te kunnen meten en in kaart te kunnen brengen, maar tegelijk is het bijna jammer om zoiets moois en mystieks terug te brengen tot anatomische structuren, hersenkernen en elektrische impulsen. Misschien is het wel een deel van de schoonheid dat we dit mysterie niet helemaal kunnen ontrafelen. Meten is weten, maar soms is voelen beter. 

Want door samen te luisteren naar en te genieten van muziek, door de energie van klank en melodie werkelijk te laten doordringen in je hart, ontstaat er een gevoel van verbondenheid. Muziek bevrijdt ons van onze soms zo belemmerende individualisering, zij verbindt juist en brengt mensen op gevoelsniveau bijeen. Ik liet de hartzang van Anne binnenkomen, luisterde naar Nikos’ raad (‘listen to you own souls radio’) en kreeg kippenvel bij de sublieme vertolking van de Prayer of the Mothers. Als je de energie echt vrij laat binnenstromen, ervaar je haar betovering, voel je hoe het ritme je vastpakt en omhelst met de warmte van een universele taal die alles verbindt, met een kracht vele malen groter dan alles wat mensen ooit uiteen dreef. Zacht zweven dan de tonen door de ziel, raken haar even aan en vormen als zuiver klinkende spinsels een helder web van verbondenheid tussen hoofd en hart. Zij fluisteren hun eigen verhaal, hoorbaar maar meer nog voelbaar voor een ieder die in staat is om zich te openen voor haar mystiek en magie. 

Muziek verbetert de stemming, brengt mensen nader tot elkaar en stimuleert onderlinge verbinding, zo concluderen de Zürichse onderzoekers. Maar om eerlijk te zijn heb ik daar geen MRI scanner voor nodig: die conclusie had ik al getrokken tijdens het prachtige Inner Peace Concert. 

BlogdoⒸ

Dit blog is eerder gepubliceerd in nummer 10 van het Magazine We are Pioneers, een magazine met positieve berichtgeving in veranderende tijden.